باگذر زمان ، این نکته به روشنی معلوم شد که امام حسین (علیه السلام) ویارانش مردان « پیروز »کربلابودند. درکربلا ، گرچه آنان، جان باختند ،اما اسلام راحیاتی دوباره بخشیدند ،رسم ستم ستیزی رابه جهانیان آموختند ، وخود نیزبه فیض بزرگ شهادت دست یافتند . همچنین آنان برای همیشه تاریخ، درنگاه دین مداران وعدالت خواهان جایگاهی شکوهمند یافتند ومحبوب دل های مومنان شدند .
با این حال ، قیام پیروزمندانه امام حسین (علیه السلام) درعاشورای سال 61 هجری، با نثار خون های پاک عزیزان ،بی قراری های کودکان بی پناهی های بانوان ویا صحنه هایی آکنده از« مصیبت » و« مظلومیت » رقم خورد . براین اساس ، یاد آوری اخبار آن قیام خونین همواره عواطف انسان ها- مسلمان ونامسلمان – رابه تاثر واداشته 1 ودرطول تاریخ به برپایی عزاداری – باشکل های گوناگون – انجامیده است ازاین رهگذر ، پس ازگذشت چهارده قرن واندی ، همچنان درس هاوپیام های آن قیام تازه وزنده مانده است.
این همه درحالی است که ازدیرباز تاکنون ، همواره مخالفانی نیزوجود داشته اند که عزاداری برای امام حسین علیه السلام راانکارکرده ویا درباره آن شبهه وتردید را روا داشته اند .ایشان، گاهی کوشیده اند تامشروعیت عزاداری برای امام حسین علیه السلام رانفی کنند 2وگاهی نیز کارکردهای اجتماعی آن را زیرسئوال برده اند.امروزه ،عزاداری برای امام حسین علیه السلام بیشتر با شکل اخیر ازتردید وانکار، وبااین گونه شبهات مواجه است چرا باید برای حادثه ای که قرن ها ازوقوع آن گذشته ،عزاداری وگریه کنیم سیاه پوش کردن کوچه وبازار ومحافل وبرسر وسینه زدن تاکی ؟ آیا نمی شود یاد حادثه عاشورا را با شیوه های نو همانند برگزاری همایش وکنفرانس مطبوعاتی و...گرامی داشت 3 همچنین گاهی این چنین ،پرسش می شود : اگر امام حسین علیه السلام با حرکت خود درروزعاشورا ، پیروز وبرنده واقعی میدان بود،چرا شیعیان ومحبان آن حضرت به جای جشن وسرور،گریه وعزاداری می کنند ؟ 4
روی هم رفته ، پرسش ها وشبهات یاد شده را می توان دردوسئوال اساسی زیرخلاصه کرد:
1- عزاداری برای امام حسین علیه السلام چیست ؟ ( سئوال ازچیستی)
2- عزاداری برای امام حسین علیه السلام چرا برپا می شود ؟ ( سئوال ازچرایی )
دراین نوشتار ،افزون برپاسخ گویی به دوسئوال مزبور ،با توجه به اینکه عزاداری دراساس برپایه گریه کردن استوار بوده ،وبا توجه به اینکه درروایات پیش گفته ، پاداش عظیمی برای گریه برامام حسین علیه السلام بیان شده است ، به پرسش زیرنیز پاسخ گفته می شود:
3- گریه برامام حسین علیه السلام چیست وبرچه گونه هایی است ؟ ودراساس ، چرا برامام حسین علیه السلام می گریند ؟ (سئوال ازچیستی وچرایی ) درادامه این قسمت ازنوشتار ،سئوالات یاد شده درسه بخش پاسخ داده می شود.
برگزاری مراسم بزرگداشت ویاد بود برای بزرگان دینی، ملی ودانشمندان، حتی پس ازگذشت زمان دراز ازفقدان آن ها ، کاری بسیار رایج است.
دروهله نخست ، به نظر می رسد که برپایی مراسم عزاداری برای امام حسین علیه السلام این نوع است اما درواقع ،شخصیت امام حسین علیه السلام چندان عظیم ، وحوادث قیام اوچنان مصیبت باراست که عزاداری وی به هیچ وجه با مراسم معمول دریادبود وبزرگداشت افراد که غالبا خشک وبی هیجان است ،همانندی ندارد. پس ازگذشت چهارده قرن واندی ازحادثه عاشورا ،شرکت کنندگان درعزاداری امام حسین علیه السلام درواقع ،خویشتن رامصیبت زده وداغدار ، آن حادثه بزرگ می یابند وبا شرکت دراین مراسم عملا به یکدیگر ، ونیز به صاحبان اصلی مصیبت ( اهل بیت علیه السلام) تسلی می دهند.5 گواه براین سخن ،آن است که عزاداران امام حسین علیه السلام ، به یاد مصائب ومظلومیت آن حضرت گریه وشیون سرمی دهند وحتی بی تاب می شوند ،البته این حالات ریشه درپیوند عمیق عاطفی با امام حسین علیه السلام واهل بیت علیه السلام دارد که در این باره ، درادامه نوشتار به تفصیل سخن به میان خواهد آمد.
ناگفته پیداست که برپایی عزاداری امام حسین علیه السلام افزون برتسلی بخشیدن به شرکت کنندگان درآن مراسم ، به طور کاملا طبیعی ، سبب می شود تا نام ویاد امام حسین علیه السلام وحماسه عظیم او همواره زنده وتازه نگاه داشته شود ، به ویژه آنکه عزاداری برامام حسین علیه السلام درقالب یکی ازمردمی ترین رسم های اجتماعی میان مسلمانان انجام می شود وهمگان درهرسن وازهر صنف – زن ومرد ،پیروجوان وخردسال و... با حضور درآن، پیام ها ودرس های حماسه حسینی رابا عمق جان دریافت می کنند.
چرایی عزاداری برای امام حسین علیه السلام:
دراین قسمت ازنوشتار،ابتدا باید براین سخن اذعان کرد که عزاداری امام حسین علیه السلام ، گرچه به گونه ای است که شرکت کنندگان درآن ،غمباروگریان می شوند ،اما باوجود این ،آن مراسم تاثیرات روانی بسیارمطلوبی برروی ایشان برجای می گذارد . بی گمان ، شرکت کنندگان درعزاداری امام حسین علیه السلام آرامشی ویژه ولذتی خاص رااحساس می کنند، واگر غمی برچهره آنان می نشیند ، غمی متفاوت باغم وغصه های زندگی روزمره است ،غم معنویت ،غم آخرت وغم مظلومیت است غمی است که منشا حرکت است ، وکنش وری اجتماعی افراد را افزایش می دهد نه کاهش، وعامل نابهنجار درزندگی افراد نمی شود، بلکه درمواردی نقش درمانی ایفا می کند ،وبه زندگی نشاط می بخشد . 6 ازاین روکسانی که حضور درمجالس عزاداری امام حسین علیه السلام راتجربه کرده اند ،هرگز از تکرار واستمرار آن دلزده نمی شوند درحا لی که بی گمان ،درهیچ مجلس یادبود وبزرگداشت دیگری ، وضع بدین گونه نیست.
حال، باید دید که چرا عزاداران حسینی ، به شکل خود خواسته ، به مجالس سوگواری امام حسین علیه السلام پا می گذارند ، جامه سیاه برتن می کنند ،برسروسینه می زنند، اشک می ریزندو....؟ بی گمان ، پاسخ به این پرسش ،خود می تواند بیانگر « چرایی عزادرای برای امام حسین علیه السلام باشد.
اساس پاسخ راباید درمهر ومحبت به امام حسین علیه السلام جست وجو کرد که تا « ژرفای احساسات وعواطف »عزاداران راه یافته،7 وایشان را چنان شیفته وشیدا کرده است که ناآشنایان طعنه گو، ازحالت آنان به « جنون » تعبیر می کنند ورسول خدا صلی الله علیه وآله است فرموده:
ان لقتل الحسین حراره فی قلوب المومنین لاتبرد ابدا 8
برای شهادت امام حسین ،علیه السلام دردل های مومنان حرارتی است که هرگز سردوخاموش نمی شود.
براین اساس ،مهر، عشق وعاطفه ،مهم ترین پشتوانه برای برپایی مراسم عزاداری امام حسین علیه السلام بوده است .با وجود این کارکرد آن مراسم هرگز به جنبه عاطفی محدود نبوده است .
عزاداری امام حسین علیه السلام آثار،فواید وکارکردهای بسیارمهمی درابعاد فرهنگی ، اجتماعی وسیاسی داشته است، بی گمان ، شناخت این کارکردها وآثار سبب می شود تا ما نسبت به « چرایی عزاداری برای امام حسین علیه السلام » آگاهی ژرف تری پیدا کنیم. ازاین رو ،دراینجا ، مهم ترین کارکردهاوآثار عزاداری امام حسین علیه السلام به اجمال شناسایی می شود :
الف : زنده نگاه داشتن نهضت عاشورا:
عزادرای برای امام حسین علیه السلام درمهم ترین کارکرد خود، سبب شده است تا یاد ،نام وپیام های نهضت عاشورا زنده وجاوید بماند ، و آموزه های آن به همه بشریت انتقال یابد ازاین طریق، همه انسان ها – مسلمان ونامسلمان – درطول تاریخ ، با آموزه هایی همچون : ستم ستیزی ،آزادگی ،شهادت طلبی ، ایثار وحقیقت جویی آشنا شده اند دراین باره ،این سخن ازیک نویسنده غربی بسیار جالب توجه است :« اگر مورخان ما حقیقت این روز( عاشورا ) را می دانستند ودرک می کردند که عاشورا چه روزی است ، این عزاداری را مجنونانه نمی پنداشتند ،زیرا پیروان حسینی به واسطه عزاداری حسینی می دانند که پستی وزیر دستی واستعمارواستثمار رانباید قبول کرد ، زیرا شعار پیشرو وآقای آن ها ندادن تن به زیر بارظلم و ستم بود. » 9
ب: معرفی الگوهای راستین وایجاد پیوند عمیق عاطفی با آنان:
عزاداران حسینی ، باشرکت درمراسم عزای امام حسین علیه السلام ویاران باوفایش ،با شخصیت وعظمت روحی آنان آشنا می شوند ، وآنان را انسان های کاملی می یابند که واجد صفات پسندیده صبر، وفا ،استقامت ،و ازخود گذشتگی اند ، وهریک ، الگو واسوه نیکی هایند.
ازآن سو،عزاداران با دشمنان امام حسین علیه السلام یزید ویزیدیان ، نیزآشنا می شوند ،ونسبت به آنان عمیقا نفرت پیدا می کنند. براین اساس ، عزاداری امام حسین علیه السلام ، درعمل ،به تحقق « تولی » و « تبری» می انجامد، وفرصتی می شود تا عزاداران درخطاب به مقتدای خود، اعلام کنند : «انی سلم لمن سالمکم وحرب لمن حاربکم وولی لمن والاکم وعدو لمن عاداکم »10 من ،با کسانی که با شما درآشتی وصلح باشند ،آشتی ام وبا کسانی که با شما درستیز وجنگ باشند ،درستیزم وبا کسانی که شما رادوست بدارند ، دوستم وبا کسانی که شما را دشمن بدارند دشمنم .
ج. تعلیم معارف دینی:
مجالس عزاداری امام حسین علیه اسلام فرصتی بسیار ارزشمند به دست می دهد تاواعظان وخطیبان عالم، به بیان احکام ومباحث شرعی ، اخلاقی واعتقادی بپردازند وعزاداران حسینی رابامعارف دینی آشنا کنند براین اساس ،همان گونه که درمحرم سال 61 هجری، امام حسین علیه السلام برای احیای دین قیام کرد ، مراسم، عزاداری او نیز در طول تاریخ ،بستری شد برای احیای دین وترویج معارف آن.
د .ایجاد معنویت درجامعه:
چنان که پیش ترنیز گذشت ،شرکت درعزاداری امام حسین علیه السلام آرامش ولذت خاصی به عزاداران می بخشد . درواقع ،این آرامش ناشی ازفضای ویژه ای است که درمجالس عزای حسینی به وجود می آید .دراین مجالس ،سخن ازدیانت ،حقیقت ومظلومیت ، با اشک وسوزهمراه می شود وجان های خسته اززندگی های روزمره را دگرگون می کند . درنتیجه ،عزاداران احساس پاکی ، سبکباری ،لطافت ومعنویت می کنند که این حالات خود می تواند بیانگر نوعی ازتزکیه وپالایش روحی باشد که با شرکت درمجالس عزای حسینی به دست می آید البته سزاوار است که عزاداران درخارج ازمجا لس عزا نیز مراقب اعمال خود باشند تا رشد معنوی آنان افول نیابد.
دراینجا،همچنان باید تاکید کرد که موارد یادشده دربالا، تنها برخی ازمهم ترین کارکردها وآثارعزاداری امام حسین علیه السلام است 11 اهمیت موارد یاد شده برهمگان روشن است ، وبی شک ، می توان ریشه تردید ها وانکارهایی را که نسبت به برپایی عزاداری برای امام حسین علیه السلام انجام می شود ،درخصومت با همین آثار و کارکردها یافت . دراین باره ، امام خمینی قدس سره هشدار داده و می فرماید : « ...آن روضه های سنتی وآن مصیبت ها رازنده نگاه داریدکه برکاتی که به ما می رسد ازآن هاست ، این برکات ازکربلاست کربلا ونام مبارک سیدالشهدا رازنده نگه دارید که با زنده بودن اواسلام زنده نگه داشته می شود » 12همچنین ، می فرماید : «روضه سیدالشهدا برای حفظ مکتب سیدالشهدااست آن کسانی که می گویند روضه سیدالشهدا را نخوانید اصلا نمی فهمند مکتب سیدالشهدا چه بوده و نمی دانند یعنی چه این گریه ها واین روضه ها این مکتب را حفظ کرده است ...» 13
3- گریه برامام حسین علیه السلام ( چیستی وچرایی ):
روایات نقل شده ازمعصومان علیه السلام بیانگر آن است که آنان ،خود به یاد مصائب ومظلومیت امام حسین علیه السلام می گریستند ونیز از اصحابشان می خواستند که این گونه رفتار کنند ، وبه منظور تشویق آنان ، پاداش عظیم گریه برحسین علیه السلام را بیان می کردند بی گمان ، همین رهنمودهای معصومان علیه السلام منشا اصلی برای برپایی عزاداری امام حسین علیه السلام بوده ، نیز درتداوم وبقای آن ، وتبدیل شدن آن به شکل یک رسم وسنت اجتماعی ، نقش محوری داشته است .
حال دراینجا ،باید دید که گریه برامام حسین علیه السلام چیست وبر چه گونه هایی است ؟و دراساس ، چرا برحسین علیه السلام می گریند ؟
برای پاسخ گویی به این پرسش ها ، نخست باید بررسی کرد که به طور کلی ، گریه کردن چگونه رفتاری است وچه انواعی دارد؟
هرانسانی ،کما بیش ،مواردی ازگریه کردن خود را تجربه کرده ویا گریستن دیگران را دیده است ، وبه وضوح دریافته است که گریه – مانند خنده – برآمده ازشدیدترین حالات احساسی انسان است . 14 همچنین ،تجربه نشان می دهد که ابراز ناراحتی به وسیله گریه – یا ابراز شادی به وسیله خنده – ازنشانه های تعادل روحی انسان است . به گونه ای که اگرفردی نگرید – یا نخندد- می توان روان او رانامتعادل توصیف کرد.انسان هایی که با گریه وخنده ، غم ها وشادی های خود را بروز می دهند ،ازسلامت جسمی وروحی بیشتری وازنشاط وتحرک بهتری ،درصحنه زندگی برخوردارند.
براین اساس گریه کردن یکی ازرفتارهای عادی وطبیعی آدمی است ، گریه دارای یک ظاهر است ویک باطن .ظاهر ان یک امر فیزیولوژیک است .
باطن گریه همان تاثیرات درونی وعاطفی است که به سبب عوامل مختلف،درفرد بروز می یابد براین اساس ، « گریه » انواع گوناگونی دارد که دراین جا ، مهم ترین آن ها ، با اجمال شناسایی می شود : 15
الف. گریه ناشی ازعلاقه طبیعی انسان به خود ومتعلقات خود:
این نوع ازگریه ، یاریشه دردردمندی جسمی دارد که بیشتر درافراد کم سن وسال بروز می یابد ، ویا برخاسته ازغم واندوهی است که در مواجهه با حوادث ناگوار ،فضای درونی انسان رافرا می گیرد ، حوادثی همچون :فقدان بستگان وآشنایان ، ازدست دادن شی ء یا فرصت مورد علاقه ، عدم دست یابی به موفقیتی مهم ، دراصطلاح روان شناسان ، گریه دراین حالت، سبب « تخلیه روانی – هیجانی » می شود ،ودرنتیجه ، فرد تا حدود زیادی آرامش پیدا می کند. 16
درداغ ازدست دادن عزیزان ،این نوع ازگریه درافراد بازمانده بروز می یابد ، وناشی ازاحساس فراق وجدا شدن ازآن عزیز درگذشته است . چنین گریه ای ،معمولا برای همه افراد، درسنین ، جوامع وجایگاه های مختلف پیش می آید ،چنان که درباره شخص رسول اکرم(ص)نیزگزارش شده است.حضرت در داغ وفات فرزندش ابراهیم(سال9 هجری )،چنان گریستند که اشک برمحاسن مبارکش جاری شد ،ودربرابر آنان که کوشیدند وی رااز این کارمنع کنند، فرمودند : « ... این اشک ،ازروی رحمت ورأفت است وهرکس رحم نکند ،مورد رحمت قرار نمی گیرد » 17 وبنا به گزارشی ،چنین فرمودند: « چشم می گرید ، وقلب اندوهناک می شود ، اما ما سخنی نمی گوییم که ( ناسپاسی باشد و) پروردگار را به خشم آورد .» 18 درسوگ درگذشت رقیه دختر پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم (سال 2 هجری)، عمربن الخطاب کوشید تا زنان را ازگریستن بازدارد ،اما رسول خدا صلی الله علیه وآله مانع او شد ، وفرمود « .... هرچه ازچشم وقلب باشد ( یعنی اشک واندوه ) ،ازروی رحمت ورأفت است ،وهرچه اززبان و دست باشد ( کارهایی مانند : ناسپاسی کردن ،گریبان دریدن ،به خود لطمه زدن و.. ) ازشیطان است .» 19 همچنین رسول اکرم صلی الله علیه آله وسلم در شهادت عموی گرامی اش حمزه (سال 3هجری) ، بابیان این سخن که «عمویم حمزه گریه کننده ندارد »، دیگران رابه گریستن برحمزه واداشت ، 20 ونیز خود برای اوبسیارگریه کرد ،21 چنان که حضرت- درموارد مختلف – درداغ بستگان ویاران دیگر خویش اشک ریخت، 22 وروی هم رفته ،این گونه رفتارهای پیامبراکرم صلی الله علیه وآله وسلم سبب شد تا گریستن برای درگذشتگان ، درجایگاه یک رسم اجتماعی « تایید شده ازسوی شرع » درمیان مسلمانان رواج یابد . دراینجا ، باید ازنوع دیگری ازگریه یادکرد که حالتی ویژه دارد. برخلاف موارد دیگر که براثرغم واندوه بروز می یابد ،ویژگی این نوع خاص دراین است که درحا لت شادمانی شدید پیش می آید، ومعمولا « گریه شوق» نامیده می شود
چنین گریه ای ، ازجلوه های زیبایی احساس ودلدادگی روحی انسان است. 23 چنان که درتاریخ صدراسلام (سال 7 هجری پس ازفتح خیبر) ،هنگامی که جعفربن ابی طالب پس ازسال ها حضور درحبشه ، به مدینه بازگشت وبه حضور رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم رسید، پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم به استقبال اورفت:
و بکی فرحا برویته
وازشوق دیدارش گریست. 24
ب . گریه ناشی ازنوع دوستی ومهرورزی نسبت به دیگران:
انسان ،به طور طبیعی موجودی نوع دوست ومهرورز است که با مشاهده – یاآگاه شدن از- بروز حوادث ناگوار برای دیگران ،متاثر می شود ، وحتی برای آنان می گرید .
البته این حالت ،سبب می شود تا ایشان دریاری رساندن به آسیب دیدگان اقدام کنند، حتی گاهی به روشنی دیده می شود که میان میزان متاثر شدن افراد از یک سوء ومیزان یاری رسانی آنان به آسیب دیدگان ازسوی دیگر ، پیوستگی برقرار است .
قسم دیگری ازگریه نوع دوستانه ، گریه بر« مظلوم » است .انسان ها ،ازروی رأفت ودلسوزی ،با مشاهده – یاآگاه شدن از- ستمدیدگی هم نوعان خود متاثر می شوند ، وحتی برای آنان می گریند. یک جنبه آشکار ازگریه برای حضرت امام حسین علیه السلام همین قسم ازگریه است که دراین باره ، پس ازاین به تفصیل سخن به میان می آید .
ج . گریه ناشی ازعقیده وکمال خواهی:
درجهان بینی الهی ،کمال انسان درتقرب ونزدیکی جستن به خداست .دراین جهان بینی ،آموزه های خاصی مطرح است که آن آموزه ها ، به گونه های خاصی ازگریه ، معنا ومفهوم می بخشد مانند اینکه گریه ناشی از« خوف خدا » زمینه ساز قرب الهی ، 25 ومایه دست یابی به رحمت خداوند است 26 براین اساس انسان های معتقد ومومن درپیشگاه خداوند ،خاشعانه به مناجات می پردازند ،خطاها وگناهان خود را به یاد می آورند وبا سوزدل واشک چشم ،از خداوند آمرزش می جویند.
همچنین دراینجا ، نوعی ازگریه ناشی ازفضیلت طلبی وکمال خواهی 27 را نیز می توان شناسایی کرد که برخاسته ازاعتقاد به کمالات انسانی وکوشش برای رسیدن به آن کمالات است . درچنین مسیری ،رهپویان ،ازشمع وجود انسان های بافضلیت وبه کمال رسیده – مانند : پیشوایان وبزرگان دین ، معلمان ومربیان اخلاق و.. بهره می برند،و چنانچه شمع وجود ایشان خاموش شود، اندوهی بزرگ آنان رافرا می گیرد .ازاین رو ،داغ ازدست رفتن انسان های با کمال وفضیلت همواره بسیار سنگین است ، وهمگان – ونه فقط بستگانشان – برای آنان به سوگواری می پردازند دراین باره ، این نمونه تاریخی ،جالب توجه است :پس ازوفات پیامبراکرم صلی الله علیه وآله سلم .« ام ایمن » 28 گریه می کرد . عمربن الخطاب ازاو پرسید : « چرا گریه می کنی ؟ مگر نه اینکه رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم در پیشگاه خداوند است ؟ » ام ایمن پاسخ داد :« گریه من برای ازدست دادن رسول خدا صلی الله علیه وآله سلم نیست ، بلکه برای آنان است که بادرگذشت او ، دست ما ازاخبار آسمان ووحی کوتاه شده است . » 29
دراینجا باید توجه داشت چنان که بیشتر نیزگفته شد ،انواع سه گانه گریه یادشده دربالا ،براساس عوامل مختلف گریستن است . بنابراین، گاهی فقط یک ،ویا دو مورد ازعوامل مزبور تحقق می یابد ، وگاهی ممکن است که هرسه عامل به طور یکجا وبه شکل متداخل عمل کنند که دراین حالت ،بالطبع برغم واندوه سوگواران افزوده می شود، وگریه های ایشان شدت می یابد ،چنانچه هرگاه « انسانی که بافضل وکمال ازبستگان وعزیزان ، به شکلی مظلومانه » کشته شود ،گریه بازماندگانش می تواند ناشی ازهرسه عامل اصلی یادشده باشد.
حال پس ازشناخت انواع اصلی گریه وعوامل هریک ازآن ها ،باید بررسی کرد که گریه برامام حسین علیه السلام ازکدام نوع است ؟ درپاسخ ،نخست بایدتاکید کرد که عزاداری امام حسین علیه السلام ازدیرباز دربستر وسیع زمانی وپهنه های مختلف مکانی انجام شده وطیف وسیعی ازگریه کنندگان رادربرگرفته است .براین اساس ، تشخیص نوع گریه امام حسین علیه السلام ،بدون توجه به تفاوت شرکت کنندگان درسوگواری ومراحل مختلف آن ،امری ناممکن می نماید .
بی گمان ، گریه های طولانی بزرگ ترین بازمانده عاشورا حضرت امام سجاد علیه السلام که ازنزدیک صحنه های مصیبت بار کربلا و مظلومیت های پدر ، برادران ، عموها ودیگر عزیزان وهمراهان خود را مشاهده کرده بود ،گریه هایی بود کاملا متمایز وناشی ازهرسه عامل : گریه ازروی رحمت ورأفت درداغ عزیزان گریه بر مظلومیت ها ، وگریه برفقدان انسان هایی درحد اعلای فضل وکمال وپاکی.
پس ازآن ، دردوران متاخرتر، گریه های کسانی که با تشویق های ائمه اطهار علیهم السلام ، وبا آگاهی ازاجرعظیم گریه برامام حسین علیه السلام ،اقدام به برپایی مجالس عزا برای آن حضرت می کردند وبه یاد مصائب او می گریستند ، گریه هایی بوده است برمظلومیت ، وناشی ازعقیده .
براین اساس ،اعتقاد به پاداش فراوان گریه برامام حسین علیه السلام ونیز یادکرد ازمصیبت ها ومظلومیت های آن حضرت همواره درطول تاریخ ، دربرپایی عزاداری های حسینی تاثیر گذاربوده وسبب شده است تا احساسات و عواطف عزاداران با یاد ونام اباعبدالله الحسین علیه السلام ویاران با وفایش ، پیوندی ناگسستنی وعمیق بیابد ، و پس ازقرن ها ، برای آنان ،همچون عزیزترین نزدیکان خود سوگواری کنند ، بگریند وبرسروسینه بزنند.
دراین میان « مظلومیت » امام حسین علیه السلام 30 ودیگر شهیدان کربلا ، عاملی بسیارمهم دربرانگیختن احساسات و هیجانات همه انسان های پاک دل بوده ،بسیاری ازافراد غیرشیعه و حتی غیرمسلمان را درزمره سوگواران حسینی درآورده است « مظلومیت» آنان که درقالب مصیبت هایشان یادآوری می شده ، برای دل وجان عزاداران « سوز» وبرای چشم آنان ، « اشک » را به ارمغان می آورده است ،البته عشق ومحبت نسبت به امام حسین علیه السلام ویارانش درعمق وجود برخی ازعزاداران ،چنان نفوذ کرده است که گاهی ،فقط باشنیدن « نام » آنان ، اشک ازچشمانشان جاری می شود :
برگ بی حاصل شود گل چون گلاب آید برون31
آری، درعزاداری امام حسین علیه السلام آنچه دربرون تجلی می یابد ، « اشک چشم » عزاداری است ، ودرون آن مهرومحبتی است که خداوند دردل های آنان قرارداده است، « اشک ، زبان دل وشاهد عشق است.»32
آنچه دربالا گذشت ،بیانگر چیستی گریه برامام حسین علیه السلام بود ،ونیز با شناخت عوامل آن ، بخشی ازچرایی گریه برحسین علیه السلام را بیان می کرد.
گریه وعزاداری برای حسین علیه السلام درواقع ،انقلاب ومکتب او را زنده نگاه داشته وپیام امام حسین علیه السلام را به همه انسان ها انتقال داده است . براین اساس ، گریه درفرهنگ عاشورا ،سلاح همیشه برانی است که فریاد اعتراض برستمگران است و پاسدار خون شهیدان .34 دراین باره ،این سخنان ازحضرت امام خمینی قدس سره بسیار گویاست : « هرمکتبی ،تا پایش سینه زن نباشد ، تا پایش گریه کن نباشد .. حفظ نمی شود » 35 « گریه کردن برعزای امام حسین علیه السلام ، زنده نگه داشتن نهضت ، و زنده نگه داشتن همین معنا است که یک جمعیت کمی درمقابل یک امپراتور بزرگ ایستاد ..آن ها ازهمین گریه ها می ترسند ، برای اینکه این گریه ای است که گریه برمظلوم است ،فریاد مقابل ظالم است .»36
مجله معرفت/حامد منتظری مقدم
روی هم رفته ، پرسش ها وشبهات یاد شده را می توان دردوسئوال اساسی زیرخلاصه کرد:
1- عزاداری برای امام حسین علیه السلام چیست ؟ ( سئوال ازچیستی)
2- عزاداری برای امام حسین علیه السلام چرا برپا می شود ؟ ( سئوال ازچرایی )
دراین نوشتار ،افزون برپاسخ گویی به دوسئوال مزبور ،با توجه به اینکه عزاداری دراساس برپایه گریه کردن استوار بوده ،وبا توجه به اینکه درروایات پیش گفته ، پاداش عظیمی برای گریه برامام حسین علیه السلام بیان شده است ، به پرسش زیرنیز پاسخ گفته می شود:
3- گریه برامام حسین علیه السلام چیست وبرچه گونه هایی است ؟ ودراساس ، چرا برامام حسین علیه السلام می گریند ؟ (سئوال ازچیستی وچرایی ) درادامه این قسمت ازنوشتار ،سئوالات یاد شده درسه بخش پاسخ داده می شود.
برگزاری مراسم بزرگداشت ویاد بود برای بزرگان دینی، ملی ودانشمندان، حتی پس ازگذشت زمان دراز ازفقدان آن ها ، کاری بسیار رایج است.
دروهله نخست ، به نظر می رسد که برپایی مراسم عزاداری برای امام حسین علیه السلام این نوع است اما درواقع ،شخصیت امام حسین علیه السلام چندان عظیم ، وحوادث قیام اوچنان مصیبت باراست که عزاداری وی به هیچ وجه با مراسم معمول دریادبود وبزرگداشت افراد که غالبا خشک وبی هیجان است ،همانندی ندارد. پس ازگذشت چهارده قرن واندی ازحادثه عاشورا ،شرکت کنندگان درعزاداری امام حسین علیه السلام درواقع ،خویشتن رامصیبت زده وداغدار ، آن حادثه بزرگ می یابند وبا شرکت دراین مراسم عملا به یکدیگر ، ونیز به صاحبان اصلی مصیبت ( اهل بیت علیه السلام) تسلی می دهند.5 گواه براین سخن ،آن است که عزاداران امام حسین علیه السلام ، به یاد مصائب ومظلومیت آن حضرت گریه وشیون سرمی دهند وحتی بی تاب می شوند ،البته این حالات ریشه درپیوند عمیق عاطفی با امام حسین علیه السلام واهل بیت علیه السلام دارد که در این باره ، درادامه نوشتار به تفصیل سخن به میان خواهد آمد.
ناگفته پیداست که برپایی عزاداری امام حسین علیه السلام افزون برتسلی بخشیدن به شرکت کنندگان درآن مراسم ، به طور کاملا طبیعی ، سبب می شود تا نام ویاد امام حسین علیه السلام وحماسه عظیم او همواره زنده وتازه نگاه داشته شود ، به ویژه آنکه عزاداری برامام حسین علیه السلام درقالب یکی ازمردمی ترین رسم های اجتماعی میان مسلمانان انجام می شود وهمگان درهرسن وازهر صنف – زن ومرد ،پیروجوان وخردسال و... با حضور درآن، پیام ها ودرس های حماسه حسینی رابا عمق جان دریافت می کنند.
چرایی عزاداری برای امام حسین علیه السلام:
دراین قسمت ازنوشتار،ابتدا باید براین سخن اذعان کرد که عزاداری امام حسین علیه السلام ، گرچه به گونه ای است که شرکت کنندگان درآن ،غمباروگریان می شوند ،اما باوجود این ،آن مراسم تاثیرات روانی بسیارمطلوبی برروی ایشان برجای می گذارد . بی گمان ، شرکت کنندگان درعزاداری امام حسین علیه السلام آرامشی ویژه ولذتی خاص رااحساس می کنند، واگر غمی برچهره آنان می نشیند ، غمی متفاوت باغم وغصه های زندگی روزمره است ،غم معنویت ،غم آخرت وغم مظلومیت است غمی است که منشا حرکت است ، وکنش وری اجتماعی افراد را افزایش می دهد نه کاهش، وعامل نابهنجار درزندگی افراد نمی شود، بلکه درمواردی نقش درمانی ایفا می کند ،وبه زندگی نشاط می بخشد . 6 ازاین روکسانی که حضور درمجالس عزاداری امام حسین علیه السلام راتجربه کرده اند ،هرگز از تکرار واستمرار آن دلزده نمی شوند درحا لی که بی گمان ،درهیچ مجلس یادبود وبزرگداشت دیگری ، وضع بدین گونه نیست.
حال، باید دید که چرا عزاداران حسینی ، به شکل خود خواسته ، به مجالس سوگواری امام حسین علیه السلام پا می گذارند ، جامه سیاه برتن می کنند ،برسروسینه می زنند، اشک می ریزندو....؟ بی گمان ، پاسخ به این پرسش ،خود می تواند بیانگر « چرایی عزادرای برای امام حسین علیه السلام باشد.
اساس پاسخ راباید درمهر ومحبت به امام حسین علیه السلام جست وجو کرد که تا « ژرفای احساسات وعواطف »عزاداران راه یافته،7 وایشان را چنان شیفته وشیدا کرده است که ناآشنایان طعنه گو، ازحالت آنان به « جنون » تعبیر می کنند ورسول خدا صلی الله علیه وآله است فرموده:
ان لقتل الحسین حراره فی قلوب المومنین لاتبرد ابدا 8
برای شهادت امام حسین ،علیه السلام دردل های مومنان حرارتی است که هرگز سردوخاموش نمی شود.
براین اساس ،مهر، عشق وعاطفه ،مهم ترین پشتوانه برای برپایی مراسم عزاداری امام حسین علیه السلام بوده است .با وجود این کارکرد آن مراسم هرگز به جنبه عاطفی محدود نبوده است .
عزاداری امام حسین علیه السلام آثار،فواید وکارکردهای بسیارمهمی درابعاد فرهنگی ، اجتماعی وسیاسی داشته است، بی گمان ، شناخت این کارکردها وآثار سبب می شود تا ما نسبت به « چرایی عزاداری برای امام حسین علیه السلام » آگاهی ژرف تری پیدا کنیم. ازاین رو ،دراینجا ، مهم ترین کارکردهاوآثار عزاداری امام حسین علیه السلام به اجمال شناسایی می شود :
الف : زنده نگاه داشتن نهضت عاشورا:
عزادرای برای امام حسین علیه السلام درمهم ترین کارکرد خود، سبب شده است تا یاد ،نام وپیام های نهضت عاشورا زنده وجاوید بماند ، و آموزه های آن به همه بشریت انتقال یابد ازاین طریق، همه انسان ها – مسلمان ونامسلمان – درطول تاریخ ، با آموزه هایی همچون : ستم ستیزی ،آزادگی ،شهادت طلبی ، ایثار وحقیقت جویی آشنا شده اند دراین باره ،این سخن ازیک نویسنده غربی بسیار جالب توجه است :« اگر مورخان ما حقیقت این روز( عاشورا ) را می دانستند ودرک می کردند که عاشورا چه روزی است ، این عزاداری را مجنونانه نمی پنداشتند ،زیرا پیروان حسینی به واسطه عزاداری حسینی می دانند که پستی وزیر دستی واستعمارواستثمار رانباید قبول کرد ، زیرا شعار پیشرو وآقای آن ها ندادن تن به زیر بارظلم و ستم بود. » 9
ب: معرفی الگوهای راستین وایجاد پیوند عمیق عاطفی با آنان:
عزاداران حسینی ، باشرکت درمراسم عزای امام حسین علیه السلام ویاران باوفایش ،با شخصیت وعظمت روحی آنان آشنا می شوند ، وآنان را انسان های کاملی می یابند که واجد صفات پسندیده صبر، وفا ،استقامت ،و ازخود گذشتگی اند ، وهریک ، الگو واسوه نیکی هایند.
ازآن سو،عزاداران با دشمنان امام حسین علیه السلام یزید ویزیدیان ، نیزآشنا می شوند ،ونسبت به آنان عمیقا نفرت پیدا می کنند. براین اساس ، عزاداری امام حسین علیه السلام ، درعمل ،به تحقق « تولی » و « تبری» می انجامد، وفرصتی می شود تا عزاداران درخطاب به مقتدای خود، اعلام کنند : «انی سلم لمن سالمکم وحرب لمن حاربکم وولی لمن والاکم وعدو لمن عاداکم »10 من ،با کسانی که با شما درآشتی وصلح باشند ،آشتی ام وبا کسانی که با شما درستیز وجنگ باشند ،درستیزم وبا کسانی که شما رادوست بدارند ، دوستم وبا کسانی که شما را دشمن بدارند دشمنم .
ج. تعلیم معارف دینی:
مجالس عزاداری امام حسین علیه اسلام فرصتی بسیار ارزشمند به دست می دهد تاواعظان وخطیبان عالم، به بیان احکام ومباحث شرعی ، اخلاقی واعتقادی بپردازند وعزاداران حسینی رابامعارف دینی آشنا کنند براین اساس ،همان گونه که درمحرم سال 61 هجری، امام حسین علیه السلام برای احیای دین قیام کرد ، مراسم، عزاداری او نیز در طول تاریخ ،بستری شد برای احیای دین وترویج معارف آن.
د .ایجاد معنویت درجامعه:
چنان که پیش ترنیز گذشت ،شرکت درعزاداری امام حسین علیه السلام آرامش ولذت خاصی به عزاداران می بخشد . درواقع ،این آرامش ناشی ازفضای ویژه ای است که درمجالس عزای حسینی به وجود می آید .دراین مجالس ،سخن ازدیانت ،حقیقت ومظلومیت ، با اشک وسوزهمراه می شود وجان های خسته اززندگی های روزمره را دگرگون می کند . درنتیجه ،عزاداران احساس پاکی ، سبکباری ،لطافت ومعنویت می کنند که این حالات خود می تواند بیانگر نوعی ازتزکیه وپالایش روحی باشد که با شرکت درمجالس عزای حسینی به دست می آید البته سزاوار است که عزاداران درخارج ازمجا لس عزا نیز مراقب اعمال خود باشند تا رشد معنوی آنان افول نیابد.
دراینجا،همچنان باید تاکید کرد که موارد یادشده دربالا، تنها برخی ازمهم ترین کارکردها وآثارعزاداری امام حسین علیه السلام است 11 اهمیت موارد یاد شده برهمگان روشن است ، وبی شک ، می توان ریشه تردید ها وانکارهایی را که نسبت به برپایی عزاداری برای امام حسین علیه السلام انجام می شود ،درخصومت با همین آثار و کارکردها یافت . دراین باره ، امام خمینی قدس سره هشدار داده و می فرماید : « ...آن روضه های سنتی وآن مصیبت ها رازنده نگاه داریدکه برکاتی که به ما می رسد ازآن هاست ، این برکات ازکربلاست کربلا ونام مبارک سیدالشهدا رازنده نگه دارید که با زنده بودن اواسلام زنده نگه داشته می شود » 12همچنین ، می فرماید : «روضه سیدالشهدا برای حفظ مکتب سیدالشهدااست آن کسانی که می گویند روضه سیدالشهدا را نخوانید اصلا نمی فهمند مکتب سیدالشهدا چه بوده و نمی دانند یعنی چه این گریه ها واین روضه ها این مکتب را حفظ کرده است ...» 13
3- گریه برامام حسین علیه السلام ( چیستی وچرایی ):
روایات نقل شده ازمعصومان علیه السلام بیانگر آن است که آنان ،خود به یاد مصائب ومظلومیت امام حسین علیه السلام می گریستند ونیز از اصحابشان می خواستند که این گونه رفتار کنند ، وبه منظور تشویق آنان ، پاداش عظیم گریه برحسین علیه السلام را بیان می کردند بی گمان ، همین رهنمودهای معصومان علیه السلام منشا اصلی برای برپایی عزاداری امام حسین علیه السلام بوده ، نیز درتداوم وبقای آن ، وتبدیل شدن آن به شکل یک رسم وسنت اجتماعی ، نقش محوری داشته است .
حال دراینجا ،باید دید که گریه برامام حسین علیه السلام چیست وبر چه گونه هایی است ؟و دراساس ، چرا برحسین علیه السلام می گریند ؟
برای پاسخ گویی به این پرسش ها ، نخست باید بررسی کرد که به طور کلی ، گریه کردن چگونه رفتاری است وچه انواعی دارد؟
هرانسانی ،کما بیش ،مواردی ازگریه کردن خود را تجربه کرده ویا گریستن دیگران را دیده است ، وبه وضوح دریافته است که گریه – مانند خنده – برآمده ازشدیدترین حالات احساسی انسان است . 14 همچنین ،تجربه نشان می دهد که ابراز ناراحتی به وسیله گریه – یا ابراز شادی به وسیله خنده – ازنشانه های تعادل روحی انسان است . به گونه ای که اگرفردی نگرید – یا نخندد- می توان روان او رانامتعادل توصیف کرد.انسان هایی که با گریه وخنده ، غم ها وشادی های خود را بروز می دهند ،ازسلامت جسمی وروحی بیشتری وازنشاط وتحرک بهتری ،درصحنه زندگی برخوردارند.
براین اساس گریه کردن یکی ازرفتارهای عادی وطبیعی آدمی است ، گریه دارای یک ظاهر است ویک باطن .ظاهر ان یک امر فیزیولوژیک است .
باطن گریه همان تاثیرات درونی وعاطفی است که به سبب عوامل مختلف،درفرد بروز می یابد براین اساس ، « گریه » انواع گوناگونی دارد که دراین جا ، مهم ترین آن ها ، با اجمال شناسایی می شود : 15
الف. گریه ناشی ازعلاقه طبیعی انسان به خود ومتعلقات خود:
این نوع ازگریه ، یاریشه دردردمندی جسمی دارد که بیشتر درافراد کم سن وسال بروز می یابد ، ویا برخاسته ازغم واندوهی است که در مواجهه با حوادث ناگوار ،فضای درونی انسان رافرا می گیرد ، حوادثی همچون :فقدان بستگان وآشنایان ، ازدست دادن شی ء یا فرصت مورد علاقه ، عدم دست یابی به موفقیتی مهم ، دراصطلاح روان شناسان ، گریه دراین حالت، سبب « تخلیه روانی – هیجانی » می شود ،ودرنتیجه ، فرد تا حدود زیادی آرامش پیدا می کند. 16
درداغ ازدست دادن عزیزان ،این نوع ازگریه درافراد بازمانده بروز می یابد ، وناشی ازاحساس فراق وجدا شدن ازآن عزیز درگذشته است . چنین گریه ای ،معمولا برای همه افراد، درسنین ، جوامع وجایگاه های مختلف پیش می آید ،چنان که درباره شخص رسول اکرم(ص)نیزگزارش شده است.حضرت در داغ وفات فرزندش ابراهیم(سال9 هجری )،چنان گریستند که اشک برمحاسن مبارکش جاری شد ،ودربرابر آنان که کوشیدند وی رااز این کارمنع کنند، فرمودند : « ... این اشک ،ازروی رحمت ورأفت است وهرکس رحم نکند ،مورد رحمت قرار نمی گیرد » 17 وبنا به گزارشی ،چنین فرمودند: « چشم می گرید ، وقلب اندوهناک می شود ، اما ما سخنی نمی گوییم که ( ناسپاسی باشد و) پروردگار را به خشم آورد .» 18 درسوگ درگذشت رقیه دختر پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم (سال 2 هجری)، عمربن الخطاب کوشید تا زنان را ازگریستن بازدارد ،اما رسول خدا صلی الله علیه وآله مانع او شد ، وفرمود « .... هرچه ازچشم وقلب باشد ( یعنی اشک واندوه ) ،ازروی رحمت ورأفت است ،وهرچه اززبان و دست باشد ( کارهایی مانند : ناسپاسی کردن ،گریبان دریدن ،به خود لطمه زدن و.. ) ازشیطان است .» 19 همچنین رسول اکرم صلی الله علیه آله وسلم در شهادت عموی گرامی اش حمزه (سال 3هجری) ، بابیان این سخن که «عمویم حمزه گریه کننده ندارد »، دیگران رابه گریستن برحمزه واداشت ، 20 ونیز خود برای اوبسیارگریه کرد ،21 چنان که حضرت- درموارد مختلف – درداغ بستگان ویاران دیگر خویش اشک ریخت، 22 وروی هم رفته ،این گونه رفتارهای پیامبراکرم صلی الله علیه وآله وسلم سبب شد تا گریستن برای درگذشتگان ، درجایگاه یک رسم اجتماعی « تایید شده ازسوی شرع » درمیان مسلمانان رواج یابد . دراینجا ، باید ازنوع دیگری ازگریه یادکرد که حالتی ویژه دارد. برخلاف موارد دیگر که براثرغم واندوه بروز می یابد ،ویژگی این نوع خاص دراین است که درحا لت شادمانی شدید پیش می آید، ومعمولا « گریه شوق» نامیده می شود
چنین گریه ای ، ازجلوه های زیبایی احساس ودلدادگی روحی انسان است. 23 چنان که درتاریخ صدراسلام (سال 7 هجری پس ازفتح خیبر) ،هنگامی که جعفربن ابی طالب پس ازسال ها حضور درحبشه ، به مدینه بازگشت وبه حضور رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم رسید، پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم به استقبال اورفت:
و بکی فرحا برویته
وازشوق دیدارش گریست. 24
ب . گریه ناشی ازنوع دوستی ومهرورزی نسبت به دیگران:
انسان ،به طور طبیعی موجودی نوع دوست ومهرورز است که با مشاهده – یاآگاه شدن از- بروز حوادث ناگوار برای دیگران ،متاثر می شود ، وحتی برای آنان می گرید .
البته این حالت ،سبب می شود تا ایشان دریاری رساندن به آسیب دیدگان اقدام کنند، حتی گاهی به روشنی دیده می شود که میان میزان متاثر شدن افراد از یک سوء ومیزان یاری رسانی آنان به آسیب دیدگان ازسوی دیگر ، پیوستگی برقرار است .
قسم دیگری ازگریه نوع دوستانه ، گریه بر« مظلوم » است .انسان ها ،ازروی رأفت ودلسوزی ،با مشاهده – یاآگاه شدن از- ستمدیدگی هم نوعان خود متاثر می شوند ، وحتی برای آنان می گریند. یک جنبه آشکار ازگریه برای حضرت امام حسین علیه السلام همین قسم ازگریه است که دراین باره ، پس ازاین به تفصیل سخن به میان می آید .
ج . گریه ناشی ازعقیده وکمال خواهی:
درجهان بینی الهی ،کمال انسان درتقرب ونزدیکی جستن به خداست .دراین جهان بینی ،آموزه های خاصی مطرح است که آن آموزه ها ، به گونه های خاصی ازگریه ، معنا ومفهوم می بخشد مانند اینکه گریه ناشی از« خوف خدا » زمینه ساز قرب الهی ، 25 ومایه دست یابی به رحمت خداوند است 26 براین اساس انسان های معتقد ومومن درپیشگاه خداوند ،خاشعانه به مناجات می پردازند ،خطاها وگناهان خود را به یاد می آورند وبا سوزدل واشک چشم ،از خداوند آمرزش می جویند.
همچنین دراینجا ، نوعی ازگریه ناشی ازفضیلت طلبی وکمال خواهی 27 را نیز می توان شناسایی کرد که برخاسته ازاعتقاد به کمالات انسانی وکوشش برای رسیدن به آن کمالات است . درچنین مسیری ،رهپویان ،ازشمع وجود انسان های بافضلیت وبه کمال رسیده – مانند : پیشوایان وبزرگان دین ، معلمان ومربیان اخلاق و.. بهره می برند،و چنانچه شمع وجود ایشان خاموش شود، اندوهی بزرگ آنان رافرا می گیرد .ازاین رو ،داغ ازدست رفتن انسان های با کمال وفضیلت همواره بسیار سنگین است ، وهمگان – ونه فقط بستگانشان – برای آنان به سوگواری می پردازند دراین باره ، این نمونه تاریخی ،جالب توجه است :پس ازوفات پیامبراکرم صلی الله علیه وآله سلم .« ام ایمن » 28 گریه می کرد . عمربن الخطاب ازاو پرسید : « چرا گریه می کنی ؟ مگر نه اینکه رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم در پیشگاه خداوند است ؟ » ام ایمن پاسخ داد :« گریه من برای ازدست دادن رسول خدا صلی الله علیه وآله سلم نیست ، بلکه برای آنان است که بادرگذشت او ، دست ما ازاخبار آسمان ووحی کوتاه شده است . » 29
دراینجا باید توجه داشت چنان که بیشتر نیزگفته شد ،انواع سه گانه گریه یادشده دربالا ،براساس عوامل مختلف گریستن است . بنابراین، گاهی فقط یک ،ویا دو مورد ازعوامل مزبور تحقق می یابد ، وگاهی ممکن است که هرسه عامل به طور یکجا وبه شکل متداخل عمل کنند که دراین حالت ،بالطبع برغم واندوه سوگواران افزوده می شود، وگریه های ایشان شدت می یابد ،چنانچه هرگاه « انسانی که بافضل وکمال ازبستگان وعزیزان ، به شکلی مظلومانه » کشته شود ،گریه بازماندگانش می تواند ناشی ازهرسه عامل اصلی یادشده باشد.
حال پس ازشناخت انواع اصلی گریه وعوامل هریک ازآن ها ،باید بررسی کرد که گریه برامام حسین علیه السلام ازکدام نوع است ؟ درپاسخ ،نخست بایدتاکید کرد که عزاداری امام حسین علیه السلام ازدیرباز دربستر وسیع زمانی وپهنه های مختلف مکانی انجام شده وطیف وسیعی ازگریه کنندگان رادربرگرفته است .براین اساس ، تشخیص نوع گریه امام حسین علیه السلام ،بدون توجه به تفاوت شرکت کنندگان درسوگواری ومراحل مختلف آن ،امری ناممکن می نماید .
بی گمان ، گریه های طولانی بزرگ ترین بازمانده عاشورا حضرت امام سجاد علیه السلام که ازنزدیک صحنه های مصیبت بار کربلا و مظلومیت های پدر ، برادران ، عموها ودیگر عزیزان وهمراهان خود را مشاهده کرده بود ،گریه هایی بود کاملا متمایز وناشی ازهرسه عامل : گریه ازروی رحمت ورأفت درداغ عزیزان گریه بر مظلومیت ها ، وگریه برفقدان انسان هایی درحد اعلای فضل وکمال وپاکی.
پس ازآن ، دردوران متاخرتر، گریه های کسانی که با تشویق های ائمه اطهار علیهم السلام ، وبا آگاهی ازاجرعظیم گریه برامام حسین علیه السلام ،اقدام به برپایی مجالس عزا برای آن حضرت می کردند وبه یاد مصائب او می گریستند ، گریه هایی بوده است برمظلومیت ، وناشی ازعقیده .
براین اساس ،اعتقاد به پاداش فراوان گریه برامام حسین علیه السلام ونیز یادکرد ازمصیبت ها ومظلومیت های آن حضرت همواره درطول تاریخ ، دربرپایی عزاداری های حسینی تاثیر گذاربوده وسبب شده است تا احساسات و عواطف عزاداران با یاد ونام اباعبدالله الحسین علیه السلام ویاران با وفایش ، پیوندی ناگسستنی وعمیق بیابد ، و پس ازقرن ها ، برای آنان ،همچون عزیزترین نزدیکان خود سوگواری کنند ، بگریند وبرسروسینه بزنند.
دراین میان « مظلومیت » امام حسین علیه السلام 30 ودیگر شهیدان کربلا ، عاملی بسیارمهم دربرانگیختن احساسات و هیجانات همه انسان های پاک دل بوده ،بسیاری ازافراد غیرشیعه و حتی غیرمسلمان را درزمره سوگواران حسینی درآورده است « مظلومیت» آنان که درقالب مصیبت هایشان یادآوری می شده ، برای دل وجان عزاداران « سوز» وبرای چشم آنان ، « اشک » را به ارمغان می آورده است ،البته عشق ومحبت نسبت به امام حسین علیه السلام ویارانش درعمق وجود برخی ازعزاداران ،چنان نفوذ کرده است که گاهی ،فقط باشنیدن « نام » آنان ، اشک ازچشمانشان جاری می شود :
برگ بی حاصل شود گل چون گلاب آید برون31
آری، درعزاداری امام حسین علیه السلام آنچه دربرون تجلی می یابد ، « اشک چشم » عزاداری است ، ودرون آن مهرومحبتی است که خداوند دردل های آنان قرارداده است، « اشک ، زبان دل وشاهد عشق است.»32
آنچه دربالا گذشت ،بیانگر چیستی گریه برامام حسین علیه السلام بود ،ونیز با شناخت عوامل آن ، بخشی ازچرایی گریه برحسین علیه السلام را بیان می کرد.
گریه وعزاداری برای حسین علیه السلام درواقع ،انقلاب ومکتب او را زنده نگاه داشته وپیام امام حسین علیه السلام را به همه انسان ها انتقال داده است . براین اساس ، گریه درفرهنگ عاشورا ،سلاح همیشه برانی است که فریاد اعتراض برستمگران است و پاسدار خون شهیدان .34 دراین باره ،این سخنان ازحضرت امام خمینی قدس سره بسیار گویاست : « هرمکتبی ،تا پایش سینه زن نباشد ، تا پایش گریه کن نباشد .. حفظ نمی شود » 35 « گریه کردن برعزای امام حسین علیه السلام ، زنده نگه داشتن نهضت ، و زنده نگه داشتن همین معنا است که یک جمعیت کمی درمقابل یک امپراتور بزرگ ایستاد ..آن ها ازهمین گریه ها می ترسند ، برای اینکه این گریه ای است که گریه برمظلوم است ،فریاد مقابل ظالم است .»36
مجله معرفت/حامد منتظری مقدم
__________________
برای انسانهای بزرگ بن بست وجود ندارد. چون بر این باورند که: یا راهی خواهم یافت یا راهی خواهم ساخت
کلمات کلیدی:
